Choroba Alzheimera to postępujące schorzenie neurodegeneracyjne, które stanowi najczęstszą przyczynę demencji u osób starszych. Charakteryzuje się stopniowym zniszczeniem komórek nerwowych w mózgu, co prowadzi do pogorszenia pamięci, myślenia i zachowania. Choroba rozwija się powoli przez wiele lat, wpływając na codzienne funkcjonowanie pacjenta.
Wczesne objawy choroby Alzheimera obejmują problemy z pamięcią krótkotrwałą, trudności w planowaniu oraz dezorientację w czasie i miejscu. W miarę postępu choroby pojawiają się zaburzenia mowy, zmiany osobowości, problemy z rozpoznawaniem bliskich oraz utrata samodzielności w podstawowych czynnościach życiowych.
W Polsce na chorobę Alzheimera cierpi około 350-400 tysięcy osób. Ryzyko zachorowania wzrasta znacząco po 65. roku życia, podwajając się co 5 lat. Ze względu na starzenie się społeczeństwa, przewiduje się wzrost liczby przypadków w najbliższych dekadach.
Normalne starzenie się może wiązać się z okazjonalnymi problemami z pamięcią, ale nie wpływa na codzienne funkcjonowanie. Demencja natomiast powoduje znaczące pogorszenie funkcji poznawczych, które utrudnia wykonywanie zwykłych czynności i wymaga wsparcia otoczenia.
Główną grupą leków stosowanych w leczeniu choroby Alzheimera są inhibitory cholinesterazy. Do tej kategorii należą donepezyl, rivastigmin i galantamina. Leki te działają poprzez hamowanie enzymu rozkładającego acetylocholinę, zwiększając tym samym dostępność tego neuroprzekaźnika w mózgu. Mogą one spowolnić postęp objawów poznawczych i behawioralnych, szczególnie we wczesnych i umiarkowanych stadiach choroby.
Memantyina to lek stosowany w umiarkowanych i ciężkich postaciach choroby Alzheimera. Działa jako antagonista receptorów NMDA, regulując aktywność glutaminianu w mózgu. Może być stosowana samodzielnie lub w połączeniu z inhibitorami cholinesterazy, pomagając w utrzymaniu funkcji poznawczych i codziennych.
Oprócz leków na receptę, dostępne są preparaty wspierające funkcje poznawcze:
W Polsce leki przeciw chorobie Alzheimera są częściowo refundowane przez NFZ. Refundacji podlegają inhibitory cholinesterazy oraz memantyina, pod warunkiem spełnienia określonych kryteriów klinicznych i uzyskania odpowiedniego kodu refundacyjnego od lekarza specjalisty neurologa lub psychiatry.
Choroba Parkinsona to przewlekłe, postępujące schorzenie neurodegeneracyjne, które dotyka głównie osoby po 60. roku życia. Charakteryzuje się utratą neuronów dopaminergicznych w istocie czarnej mózgu, co prowadzi do niedoboru dopaminy - kluczowego neuroprzekaźnika odpowiedzialnego za kontrolę ruchów. Przyczyny choroby nie są do końca poznane, jednak podejrzewa się kombinację czynników genetycznych, środowiskowych i związanych z wiekiem.
Choroba Parkinsona objawia się zarówno zaburzeniami ruchowymi, jak i pozaruchowymi. Do objawów motorycznych należą:
Objawy niemotryczne obejmują depresję, zaburzenia snu, problemy z pamięcią oraz zaburzenia funkcji autonomicznego układu nerwowego.
Levodopa pozostaje najskuteczniejszym lekiem w terapii choroby Parkinsona. Jest prekursorem dopaminy, który po przekroczeniu bariery krew-mózg zostaje przekształcony w dopaminę. Karbidopa podawana jest łącznie z levodopą, aby zapobiec jej przedwczesnej konwersji poza mózgiem, zwiększając tym samym skuteczność terapii i zmniejszając działania niepożądane.
Agoniści receptorów dopaminowych, takie jak pramipeksol czy ropinirol, bezpośrednio stymulują receptory dopaminowe. Są szczególnie przydatne we wczesnych stadiach choroby i mogą opóźnić konieczność wprowadzenia levodopy. W polskich aptekach dostępne są zarówno preparaty krótko-, jak i długodziałające.
Większość leków przeciwparkinsonowskich jest dostępna w polskich aptekach na receptę. Wiele preparatów objętych jest refundacją NFZ, co znacznie obniża koszty terapii dla pacjentów. Inhibitory MAO-B i COMT oraz leki przeciwcholinergiczne stanowią ważne uzupełnienie terapii podstawowej.
Koenzym Q10 odgrywa kluczową rolę w produkcji energii komórkowej i może wspierać funkcje mózgu u pacjentów z chorobą Alzheimera i Parkinsona. Badania wskazują na jego potencjalne działanie neuroprotekcyjne i spowalniające procesy degeneracyjne.
Kwasy tłuszczowe omega-3, szczególnie DHA i EPA, wykazują silne właściwości przeciwzapalne i mogą chronić neurony przed uszkodzeniem. Regularna suplementacja może wspierać funkcje poznawcze i spowalniać postęp chorób neurodegeneracyjnych.
Witaminy B6, B12 i kwas foliowy są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego. Niedobory tych witamin mogą nasilać objawy demencji i zaburzeń ruchowych.
Witamina E, C i selen pomagają neutralizować wolne rodniki, które przyczyniają się do uszkodzenia komórek nerwowych. Naturalne źródła przeciwutleniaczy mogą wspierać terapię farmakologiczną w obu chorobach.
Regularne przyjmowanie leków o stałych porach dnia jest kluczowe dla skuteczności terapii. Zaleca się używanie pojemników na leki z podziałem na dni tygodnia oraz ustawienie przypomnień w telefonie. Leki przeciw chorobie Parkinsona należy przyjmować zgodnie z precyzyjnym harmonogramem, ponieważ opóźnienia mogą powodować nawrót objawów.
Przed rozpoczęciem nowych leków należy zawsze skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą. Szczególną uwagę należy zwrócić na:
Prowadzenie dziennika objawów pomaga lekarzowi dostosować dawkowanie. Należy odnotowywać zmiany w samopoczuciu, skutki uboczne oraz wpływ leków na codzienne funkcjonowanie.
Natychmiastowy kontakt z lekarzem jest konieczny przy wystąpieniu nagłego pogorszenia objawów, nowych skutków ubocznych lub problemów z połykaniem leków.
Farmaceuta może pomóc w dostosowaniu form leków, edukacji na temat prawidłowego stosowania oraz monitorowaniu interakcji lekowych. W polskich aptekach dostępne są specjalistyczne porady farmaceutyczne dla pacjentów z chorobami neurodegeneracyjnymi.
